Uit het eerste filmpje van Scottie begreep ik al dat met het kopen van een ‘slim’ apparaat – ieder apparaat(je) dat via internet gegevens kan ontvangen en versturen – we de rondsnuffelaar in ons leven er automatisch bijkopen zonder idee wat die rondsnuffelaar in dat onbekende hoekje van ons apparaat doet, voor wie, tegen wie. Maar we doen ook dingen moedwillig. Koop je een smartphone dan is het eerste dat je moet doen om dat ding aan de praat te krijgen inloggen met je Google- of Apple-account en je klikt op JA en nog eens op JA en nog eens en nog eens. En daarmee heb je tot en met je naakte lijf wel zo’n beetje alles van jezelf weggegeven. Datzelfde doe je ook als je apps installeert, hartstikke handig en ook hier weer JA en JA. Wie leest de lappen tekst waarmee we akkoord gaan? Niemand, juist ja. Scottie haalt in het tweede mini-college dat ik op zijn site bekeek een onderzoek aan met twee identieke Android-telefoons waarmee een dag wordt rondgelopen en gereden in Washington DC, beide telefoons zijn zonder simkaart en niet verbonden met wifi of enig netwerk, de een staat bovendien in Airplane-modus. Aan het einde van de dag sluiten ze de telefoons aan op een tussenstation, verbinden de telefoons weer met internet en kunnen dankzij dat tussenstation zien wat er op die telefoons gebeurt. Die beginnen onmiddellijk data te verzenden naar Google. De onderzoekers laten in een fimpje zien wat Google van seconde tot seconde op die telefoons heeft bijgehouden: exacte locaties, de luchtdruk buiten, hoe de telefoons zich verplaatsen, snel, langzaam en hoe Google al die bewegingen vertaald: stapt uit auto; loopt, is op deze plek, is hier, is daar, enzovoorts. Bij normaal gebruik (met simkaart, verbonden met wifi of netwerk) zou Google ook hebben geweten: surft twee minuten op site A, gokt drie uur en twaalf minuten op site B met inzet van 3843 euro, betaalt via bank X een aankoop in winkel Y, belt 2 minuten en 3 seconden, stuurt 23 WhatsApp-berichten, checkt in in buslijn 35, checkt uit op station Maastricht etcetera. Die verzamelde metadata noemt Shoshana Zuboff – want met haar artikel begon mijn mini-onderzoek – ‘surveillancekapitalisme’: geld verdienen met de handel en wandel van zoveel mogelijk mensen zodat bedrijven zo gericht mogelijk kunnen adverteren. Wat maakt het uit, roept u misschien nog steeds. Ooit had ik per ongeluk mijn locatiegegevens ‘aan’ staan, ik fietste door de wijk langs twee metro-haltes en een bushalte en ik had plotseling allemaal vertrektijden op mijn telefoon. Ongevraagd. Is dat erg? Ik heb er niet om gevraagd, zoals je er niet om vraagt dat Jehova’s Getuigen aanbellen. Het gebruikt bovendien data van mijn abonnement. Je loopt in een winkel langs de koekjes van Unilever en je wordt gebombardeerd met reclame en recepten op je telefoon. Is dat erg? Bij Facebook kochten activisten die inentingen tegen mazelen onzin vinden gerichte advertentieruimte bij alle vrouwelijke FB’ers boven de 25 jaar die gezien hun surfgedrag nadachten over zwangerschap en bestookten hen met antivaccinatiepropaganda. Facebook had er geen probleem mee die selectie voor deze activisten te maken. Net als Google verdient ook FB (en ieder bedrijf dat zich ‘smart’ noemt) zijn geld met het oogsten van onze data en deze te verkopen aan iedere bieder. Geld is geld. In feite zijn alle apparaten die verbonden zijn met internet dataverzamelaars, denk nog eens aan de hardloopapp die ook soldaten op missie gebruikten om hun routes en tijden bij te houden. In handen van de vijand is het een kwestie van een zelfmoordterrorist op een motor zetten met springstof om zijn middel. De Stasi en de KGB konden in de vorige eeuw alleen maar dromen van dat wat wij nu vrijwillig doen. Vroeger moesten ze mensen onder druk zetten, nu lopen wij vrijwillig met zeker vijftien miljoen microfoons en camera’s door zowel de openbare ruimte als privéhuizen, fabrieken en kantoren. Met miljoenen auto’s die steeds vaker zijn uitgerust met camera’s zijn zo’n beetje alle plekken voortdurend in beeld te brengen, alle veranderingen te monitoren: waarom nog iemand wekenlang in een lelijke middenklasse auto op slappe koffie voor een deur laten posten, als auto’s en bewakingscamera’s dat ook voor je kunnen doen? Of denk aan de slimme robotstofzuigers die hele huizen in kaart brengen. De ‘slimme’ apparaten kopen we voor een appel en een ei en alle verzamelde data van onze bloeddrukmeters, ademhalingshulpmiddelen, auto’s, koelkasten, smartphones, slimme kleding, tv’s gaan naar… Tjsa, we hebben geen idee. We zijn zelf de te oogsten akkers geworden, en met wat kunstmest worden de oogsten iedere dag rijker en beter. Voor wie? En vooral: welke conclusies worden eraan verbonden? Scottie zuchtte diep en schafte een ‘domme’ telefoon aan, zo eentje die niet zelf schaapachtig de hele dag door aan wie het maar wil weten zit te kletsen waar die is, wat die doet. Vervolgens moest hij weer een filmpje wijden aan de problemen van domme telefoons, want waren er wereldwijd nog wel domme telefoons te koop die verbinding konden maken met 3G of 4G netwerken? Nauwelijks. In India was een bepaalde domme telefoon heel populair. Er draaide een simpel processortje in… En je raadt het al. Die telefoon met dat processortje is opgekocht door Google.