Categorie: blog

Ik herkende het kanaal dat ik een paar jaar geleden had gevolgd tot hier aan de rivieroever met zijn verzameling vervallen loodsen en fabrieken. Industrie en nijverheid waren vertrokken, kunstenaars en mensen met grote plannen en weinig geld gekomen. De fabriek die nu Kunstfabrik heette, had ruim een kwart eeuw op de grens gestaan, in het niemandsland, met staalplaten voor de ramen, maar was vanwege zijn economische waarde nooit afgebroken. ‘Er hing hier nog een enorme machine.’ De in Friesland geboren kunstenaar wees naar de stalen plaat aan het plafond van de ruim vier meter hoge ruimte waarin hij zijn schilderijen maakte. Iemand met geld en beleggingen had hem verteld dat de aandelen van Deutsche Bank, 160 euro op de top in 2007, nu nog maar dertien euro deden. Bij de Volkswagen-aandelen was het niet veel anders. ‘Mensen hier maken zich zorgen aan welk ver buitenland alle kennis straks voor een appel en een ei verkocht gaat worden,’ zei hij. Zelf maakte hij zich zorgen over deze rafelrand die in rap tempo een hedonistische feestlocatie werd met ’s zomers van dondermiddag tot maandagochtend stampende muziek en copulerende mensen ’s ochtends onder zijn raam. Was dit hoe het Romeinse Rijk er kort voor zijn implosie uitzag, vroeg hij zich af. Er zat grote aantrekkingskracht in de historische vergelijking waarmee de onzekerheid voor even bezworen kon worden.

‘Jij hebt straks dus de enige set huissleutels in deze hele stad,’ zeiden de vrienden die op het punt stonden om met hún sleutelsets naar het vliegveld te vertrekken, naar Schiphol te vliegen, daar twee uur stuk te slaan om vervolgens de Noordzee over te steken. Ik voelde nog een keer in mijn broekzak, ze zaten er: de huissleutel, de sleutel van de benedendeur. De onbedwingbare neiging om het wijnglas van fijn kristal spontaan uit mijn handen te laten vallen zodra iemand vertelt dat dit het laatst overgebleven erfstuk is van zijn dierbare overgrootmoeder heb ik gelukkig niet. Nadat de oorspronkelijke bewoners vertrokken waren en ik me geïnstalleerd had, zei ik de kat ajuus en ging op pad. Met de hond en de kat heb ik gemeen dat ik een nieuwe plek graag tot de mijne maak. Ik liep een kleine twee uur van west naar oost, van chique via grauw en oase naar hip en toen was de stad van mij en ik van de stad.

De straatverlichting floepte uit, de roterende beweging van het staal van de borstels van de veegwagen op de straatstenen van de parkeerplaats bij het winkelcentrum drong mijn oren in, twee jongens op de fiets onderweg naar school passeerden, de kleinste reed even het stoepje van de autowasstraat op en weer af en vervolgens door de plas en bij de enorme plas stuurde hij opnieuw naar het midden, al trok hij wel zijn benen op. In de trein deelde een jonge knul iets uit, ik dacht aan flyers voor een feest: jonge mensen hebben hun eigen manieren om publiek te trekken. Ik nam het lichtgroene papiertje aan, het droeg een geprinte tekst, de jongen was vluchteling met zijn familie, hij vroeg om een kleine bijdrage in de kosten van elektriciteit, voedsel, huur. Toen hij weer langskwam om de briefjes op te halen, gaf ik hem het papiertje en een euro. Waarom gaf ik hem niet het briefje van twintig euro dat ik had gepind om straks kopjes thee mee te kunnen kopen in de internationale trein? Na Utrecht stapte een jonge vrouw met een strakke zwarte hoofddoek de coupé in, ze zei iets tegen iedere passagier, zou dit de volgende zijn? Toen ze dichterbij kwam zag ik de tray met koeken en snoep en theezakjes en de bekers naast de rugzak met heet water. Railcatering. Maar ik had nog geen thee nodig. Ik was zo bevooroordeeld als mijn laatste ervaring.

Eerst fietste ik langs de fietsenmaker voor bandenplakkers en solutie (‘ga nou niet naar de Hema,’ zei R, ‘maar koop het echte spul van Simson’) en daarna naar de kaasspecialist. Van de bestelde Tynjetaler met de grote gaten sneed de kaasmevrouw een pond, daarna zette ze het vacuümapparaat aan, toen nam ze een ruim pond extra oude boerenkaas van de Pietershoeve en vervolgens sneed ze een mooi stuk van zes ons extra belegen boerenkaas. Het apparaat was inmiddels op stoom en trok alle lucht weg tussen kaas en plastic. De Tynjetaler zag eruit alsof iemand het stuk met naaldhakken had bewerkt. Ik aarzelde nog over stroopwafels, ook zoiets waarvoor Nederlanders in den vreemde een moord doen, maar op het boodschappenlijstje stond uitdrukkelijk ‘géén snoep’.

Ik zag A Good American, de documentaire over Bill Binney, een voormalige hoge inlichtingenman bij de NSA en beste codekraker van Amerika die een relatief eenvoudig (in geld en omvang) systeem had gebouwd dat met inachtneming van alle wetten over bescherming van de grondrechten van Amerikanen geautomatiseerd én geanonimiseerd waardevolle informatie uit de berg digitale gegevens haalde om aanslagen en andere misdrijven te voorkomen. De top van de NSA koos in 2000 anders en gaf grote contracten aan externe bedrijven om een enorm systeem te bouwen, waarin alle data van de wereld, maar nog niet die van Amerikanen, werd binnengesleept, waarin de analisten verzopen en 9/11 niet werd te voorkomen. Een maand na 9/11 begon de NSA illegaal, want tegen de grondwet, alle digitale informatie van de wereld inclusief die van de Amerikaanse burgers niet versleuteld op te slaan. De politiek had in alle consternatie na de aanslagen op de Twin Towers heel veel geld beschikbaar, mensen aan de top van de NSA zeiden: ‘We kunnen deze koe voor minstens 15 jaar melken’, en geld, macht en imperiumbouwerij wonnen het van mensenrechten en het beschermen van burgers tegen mensen die kwaad willen. ‘As long as the problem is going, the money is flowing.’ Binney nam een maand na 9/11 ontslag. Hij klokkenluidde bij het Congres, bij het ministerie van Justitie en Defensie, maar er is niks veranderd, en bovenal is geen van de aanslagen na 9/11 voorkomen. De illegaal verkregen data worden massaal misbruikt door andere diensten als de FBI om iets te vinden over iemand die ze willen uitschakelen maar tegen wie ze onvoldoende bewijs hebben om daarvoor een machtiging te krijgen van justitie. Met zijn inmiddels ook vertrokken collega’s achterhaalde Binney op basis van openbaar verkregen informatie de daders van 9/11. De FBI was compleet verrast. Binney stelt: je moet niet je geld en energie stoppen in het binnenhalen van hooibergen, je moet je concentreren op de spelden. Alles is menselijk gedrag, en menselijk gedrag is extreem gestructureerd. Zijn methode voert al terug tot de Amerikaanse Revolutie, die erop neerkomt de connecties van iemand die je verdenkt in kaart te brengen. Het belangrijkste exportproduct van de VS naar de rest van de democratische wereld en haar geheime diensten is de huidige NSA-manier van werken. Ook Parijs had voorkomen kunnen worden, stelt Binney. Maar niemand is nog bezig met intelligent zoeken, iedereen is alleen maar bezig met het massaal binnenslepen van massa’s data, tegen alle mensenrechten in. Vrijheid en veiligheid worden verkwanseld. Een goede vriend zei: schrijf erover. Ik zei: je hoeft maar Bill Binney te googlen en je krijgt prachtige artikelen en een spannender dan House of Cards interview van 2,5 uur op het kanaal van Tragedy and Hope. Alles is er al. Dé vraag is: wie luistert?

Op zwarte gympen met een moderne witte zool komt hij een imposante gang van de Hermitage binnengelopen. Zijn armen heeft hij zo kunstig achter zijn rug gevouwen dat de knokkels van zijn handen links en rechts naast zijn smalle lijf zichtbaar zijn. Ze hadden de sneeuw nog niet opgeruimd, zegt hij, dan is het zwaar lopen van de metro naar het museum. Hij is nu al moe. Te moe om nog te spelen op de vleugel die ooit de tsarina toebehoorde. In een volgend lang shot zit hij aan die vleugel, op de achtergrond een raam met zware gordijnen en rijke wandschilderingen. Voor een achtentachtigjarige is hij jaloersmakend recht van lijf en leden. Alleen de knokkels van zijn handen vertonen de slijtageslag die het leven pleegt, maar niet op de virtuositeit van zijn spel. In een derde shot zijn we in een frisgroene omgeving, hoge bladbomen met daartussen Pippi Langkous-achtige huizen. Stalin had de kunstenaars hier huizen gegeven, zegt Oleg Nikolaevitsj Karavaitsjoek, muzikaal genie en wereldberoemd in Rusland. Zonder dissonantie geen schoonheid, geen bevrijding, zegt hij, en beroert herhaaldelijk de zwarte toets die hij vervolgens laat oplossen. Er zijn mensen die al na vijf minuten weten dat ze de film Oleg y las raras artes niks vinden en zaal 1 van Lantaren Venster verlaten. De schoonheid van het wachten glipt tussen hun vingers door.

Iemand zei tegen de schoondochter: meid, ik herkende je helemaal niet zonder je onderkin. Een vrouw die ik wel eens op een verjaardag was tegengekomen begon erover dat je het pas echt weet wat het is als je het zelf hebt meegemaakt. Vervolgens lepelde ze haar trits doden op. Een indrukwekkende rij. Iemand anders zei dat hij deze week uren met de zoon aan de telefoon had gehangen, waarna die zoon zijn afspraken zo goed als allemaal had afgezegd, iets waarover de spreker tevreden was. En dan waren er nog de mensen die over hun kleren begonnen: ik heb maar dit aangetrokken, dat is altijd goed, ik heb er nog wel een fleurig sjaaltje bij gedaan, mocht dat niet gepast zijn, dan is dat zo weggemoffeld. En zo werd er heel wat onzekerheid weg gebabbeld voorafgaand aan de uitvaartplechtigheid.