Avondtype mensen hebben een langzamer lopende klok die tot wel 25 uur nodig kan hebben om de dagelijkse cyclus van processen af te spelen, vertelde op de radio hoogleraar Marijke Gordijn, gespecialiseerd in onze biologische klok. Bij ochtendmensen is dat 23,5 uur. Zo worden we geboren en daar is niks aan te doen. In ons land waar onze kloktijd flink uit de pas loopt met de optimale tijd is het leven voor extreme avondtype mensen te vergelijken met uitgeput boven op de berg aankomen als de rest van de wandelgroep er al een kwartiertje staat uit te rusten, de drinkflessen weer terugdoet in de rugzakken en aanstalten maakt om de rugzakken op de schouders te gooien om aan de afdaling te beginnen.
Eeuwenlang concentreerden mensen hun leven rondom het zonlicht. Bij daglicht kon je reizen, je land bewerken, eten bereiden, je dieren hoeden, je ambacht verrichten, je kleding wassen. Zodra de avond viel trok je je terug in je kleine gemeenschap; het donker was voor de wilde dieren, boze geesten en de slaap. Het middelpunt van de werkbare dag was wanneer de zon het hoogste punt aan de hemel bereikte. Toen de klok kwam, werd de tijd afgesteld op de stand van de zon. Als de zon het hoogste punt aan de hemel bereikte was het twaalf uur. Ieder dorp, iedere stad had zijn eigen tijd.
In 1908 probeerde Nederland de klokken gelijk te krijgen. Omdat we niet konden kiezen tussen de geografisch meest logische Westeuropese (Engelse) tijd of de mogelijk economisch iets wenselijkere Middeneuropese (Duitse) tijd kwam er een compromis: wanneer de zon op de meridiaan boven Loenen en Gorinchem haar hoogste punt bereikte was het in Nederland twaalf uur. Op datzelfde moment was het in Engeland (en België en Frankrijk) 11.40 uur en in Duitsland 12.40 uur. We kozen in 1908 dus voor harmonie in lichtsterkte en niet voor harmonie in tijd met onze buren. Toen Duitsland in 1940 Frankrijk, België en Nederland bezette, voerde het onmiddellijk de Middeneuropese tijd in en dat is nooit meer teruggedraaid.
Hoogleraar Gordijn zei dat we de Westeurpese tijd zouden moeten aanhouden omdat we licht nodig hebben om op te kunnen staan. Bij de huidige Middeneuropese tijd staan we relatief vroeg op ten opzichte van de zon. Dat kan lijden tot slaaptekort, verstoorde slaap en een verstoorde biologische klok met mogelijk gezondheidsschade.
Ik begon te rekenen. Nu, in de wintertijd, staat de zon in Nederland om 12.40 uur op zijn hoogste punt, in de zomer is dat pas om 13.40 uur. Als kinderen om zomerkloktijd 12 uur lunchpauze krijgen en mensen op kantoren een lunchommetje maken, is het qua lichtsterkte pas 10.20 uur. Zomerkloktijd 8.30 uur, die veel gebruikte begintijd voor scholen, kantoren, vergaderingen, is qua zonlichtsterkte 6.50 uur. Tien voor zeven! Hoe vroeg moeten mensen wel niet op om, gewassen, aangekleed en kinderen gereed gemaakt, die gesel van half negen te halen? Bij zonlichtsterkte vijf uur, half zes? Onder niet optimale lichtomstandigheden pendelen we vervolgens naar school en werk, daar sluiten we ons op in lokalen, distributiecentra, productiehallen en kantoren met te weinig lux voor onze gezondheid, en om zomerkloktijd 13.40 uur als het licht het optimaalst is zitten we alweer achter glas en muren. Een avondrepetitie of voetbaltraining om zomerkloktijd 20 uur valt qua lichtsterkte samen met 18.20 uur wanneer we nog lekker in de nazit van de avondmaaltijd zouden moeten zijn. Tegen de tijd dat we naar bed ‘moeten’, omdat straks de wekker weer gaat, is het buiten nog veel te licht voor onze biologische klok: die heeft duisternis nodig om het signaal te krijgen dat er geslapen moet worden.
Zouden we onze klok gelijk zetten met de Engelsen en Portugezen dan pendelt de twaalf uur op onze klok rondom het hoogste punt van de zon. In de winter staat de zon dan om 11.40 uur op zijn hoogste punt, in de zomer om 12.40 uur.
Uit een la diepte ik twee horloges op. Allebei deden ze het niet meer. Ik bracht ze naar de juwelier. Nieuwe batterijtjes graag, zei ik. De ene ga ik op de wintertijd zetten, de ander laat ik synchroon lopen met de zon.