Haar benen zijn gestrekt, haar voeten rusten op een systeembureau dat onder een raam staat met uitzicht op een herfstig, golvend landschap met een smalle weg, in de verte het dak van een ander huis. Ze leunt achterover in een zwarte bureaustoel met een dikke rugleuning en een witte schapenvacht onder haar billen. De bureaulamp schijnt voor de gelegenheid recht op haar hoofd, maar haar ogen hebben er geen last van want die kijken over haar rechterschouder naar de fotograaf. Hier zit de belangrijkste vrouw voor de mensheid op dit moment, Katalin Karikó. De Volkskrant heeft haar op de voorpagina gezet.
65 is ze, biochemicus, geboren in Hongarije waar ze al in 1978 begon te werken met het mRNA-molecuul, dat nu de basis vormt voor de vaccins van Pfizer en Moderna. Het mRNA-molecuul werd in 1961 ontdekt en had enorme potentie: het kan in het lichaam de informatie vanuit het dna overbrengen naar de eiwitfabriekjes van de cellen waarna onze eigen lichaamscellen allerlei door defecten ontbrekende eiwitten zelf kunnen maken, lees ik in de krant.
Omdat geduld een schone zaak is dat niet iedereen kan opbrengen werd Karikó’s Hongaarse contract vanwege uitblijvend succes in 1985 niet verlengd. Ze vertrok met man en kind en wat spaargeld verstopt in een teddybeer naar Pennsylvania waar ze haar werk aan het boodschapper-rna voortzette aan de universiteit. Er bleef veel tegenslag: breng je lichaamsvreemd mRNA bij iemand in dan komt het immuunsysteem in actie en wordt het ’transportwagentje’ onschadelijk gemaakt voor het op zijn bestemming is.
Weinig wetenschappers geloofden er nog in. Een collega die aan het hiv-vaccin werkte en die Karikó bij het kopieerapparaat ontmoette was juist enthousiast, omdat je bij een vaccin juist een afweerreactie wilt hebben omdat er anders geen immuniteit ontstaat. Karikó werkte door en ontdekte hoe ze de afweerreactie kon uitschakelen, zodat het mRNA ongeschonden op de juiste plek kan komen, maar pakte het in in hele kleine nanovetbolletjes en die bolletjes zorgen in het lichaam voor de benodigde immuunreactie. Karikó’s truc waar ze veertig jaar aan gewerkt heeft is dus het onzichtbaar maken van het mRNA voor het immuunsysteem.
Maar net zoals in Hongarije snapte de Universiteit van Pennsylvania haar werk niet, verminderde haar geld en faciliteiten en verkocht ook nog eens een patent van Karikó en haar collega aan een rijke ondernemer (waarop nu het vaccin van Moderna is ontwikkeld). Karikó nam ontslag en ging werken bij het kleine Duitse BioNTech. Dat ontwikkelde samen met Pfizer het op haar werk gebaseerde coronavaccin. Bijzonder aan het coronavaccin is dat er geen piepklein beetje virus in het lichaam wordt gespoten (zoals de meeste vaccins werken), maar een molecuul wordt ingespoten dat instructies geeft aan cellen om een bepaalde ziekte te bestrijden. Het is daarmee een zogenaamd schoon vaccin.
Ik lees dit allemaal in een groot artikel midden in de krant waar opnieuw een foto van Karikó staat, nu in haar thuislaboratorium, een pijpela in haar kelder zonder daglicht met links en rechts volle planken op leggers tegen de muren. Nog net te zien: een stereo-installatie, daarnaast een zwarte houder voor cassettebandjes met daar tegenaan een lp van de Poolse pianist Jerzy Godziszewski. Erboven plastic boxen voor floppydiskettes, daartussen een plank met modelautootjes. Zo’n autootje zag ik ook al op de voorpagina: het lijkt op de rode Alfa Spider van mijn schoonzus. Daarnaast een bureau dat zo vol ligt dat het onmogelijk lijkt om daaraan te werken, en rechts een werkblad met computerschermen, een keukenrol, tussen heel veel spullen ontdek ik een grijze microscoop, daarboven planken vol doosjes, apparaatjes, en vooral: heel veel draden, snoeren in allerlei kleuren. Ze hangen als lange haren langs de planken. Nog net te zien: een rode stofzuiger op het lichte laminaat op de vloer.
Knip deze foto’s uit, print ze, plak ze op de muren van je thuisquarantaineplek en kijk iedere dag een paar keer naar Katalin Karikó die lachend in die pijpela staat. Murmel regelmatig ‘dankjewel’ en maak er met je schaarse kerstgasten een gezelschapspel van: tuur naar de foto’s, zeg: ik zie ik zie wat jij niet ziet en het is een …. Of maak een wedstrijd wie de langste lijst voorwerpen op de foto’s kan beschrijven. Hou dit vol tot je met dit fantastische werk van Katalin Karikó bent gevaccineerd en treedt dan voorzichtig naar buiten: op zoek naar andere Karikó-mensen. Begroet elkaar met een diepe buiging: voor Katalin Karikó, voor haar vasthoudende geloof in het molecuul. De miljarden die aan dit vaccin verdiend gaan worden, gaan haar deur voorbij.